Afgelopen zondag was deze documentaire van Michal Citroen over De Peperklip te horen op Radio 1. Met Carel Weeber, bewoners en verhuurders. Een mooie aanvulling op mijn eigen stuk van alweer een tijdje terug.

Klik hier om de documentaire te beluisteren.

Het lelijke eendje van Zuid, Frankenstein in beton, het misbaksel van de volkshuisvesting. Dat waren de gebruikte termen voor de Peperklip bij de oplevering in 1982. Een markant stoer woongebouw met een bijzonder en turbulent verleden. Vanaf de boten en huizen aan de Bakemakade had je jarenlang goed zicht op een regelmatig terugkerend spektakel aan de andere kant van de binnenhaven. Inmiddels zijn de eigen bewoners en de buurt wèl blij met De Klip, zoals ze het zelf noemen. Maar dat is lang niet altijd zo geweest.

Super-woonblok
Architect Carel Weeber kreeg de opdracht om, vooruitlopend op de ontwikkeling van de Kop van Zuid als woonwijk, een super-woonblok te realiseren. Een gebouw dat qua afmeting op kon wegen tegen de nog overgebleven havenelementen. De Peperklip is bijna 500 meter lang! Weeber zette zich daarbij meteen af tegen de in zijn ogen bekrompen Nederlandse woningbouw van die tijd; de kleinschaligheid en kneuterigheid. Hij wilde met eerlijk, goedkoop en niets verhullend materiaal betaalbare en ruimere woningen maken voor de lagere sociale klasse.

De grondvorm van het complex, parallel aan het spoor, baseerde hij op een opengebogen paperclip. De lange rijen woningen volgen deze gebogen vormen, waardoor er geen enkele hoekwoning is. Meteen een handige oplossing om binnen de budgetten van de stadsvernieuwing te blijven.

Weeber heeft het complex het aangezicht van op elkaar gestapelde containers willen geven, om het karakter van het voormalig havengebied te benadrukken. De gevels (de containers dus) zijn bekleed met vierkante tegeltjes, van 10 bij 10 centimeter, in zes verschillende kleuren, wat de Peperklip zijn bonte uitstraling geeft. Die grafische patronen met de gekleurde gevelelementen zijn trouwens zo aangebracht dat de afzonderlijke woningen van buitenaf niet herkenbaar zijn. Het gebouw bevat op dit moment 555 woningen: drie-, vier- of vijfkamerwoningen en 70 jongeren-eenheden. De woningen op de begane grond zijn bestemd voor invaliden en bejaarden. Het binnengebied, ooit bedoeld als collectieve tuin, was oorspronkelijk geheel bereikbaar door acht poorten. Tegenwoordig zijn ze allemaal afgesloten. Het ging namelijk vanaf de oplevering, eigenlijk al tijdens de realisatie, helemaal fout. De Peperklip kreeg in zeer korte tijd een zeer slechte reputatie.

Absurde praktijken
Drugsoverlast, bedreigingen, leegstand, muizen en kakkerlakken. Het is allemaal voorbij gekomen. Zou je de verhalen uit de Peperklip bij elkaar verzinnen, dan zou dat ongeloofwaardige fictie geven. Het zou het decor kunnen zijn van een door Annie M.G. Schmidt en Nicci French samen geschreven avontuur over een gebouw met zestig verschillende nationaliteiten erin, zo absurd en zo gruwelijk zijn sommige anekdotes. De bergruimtes waren roversnesten. Men ontdekte een verborgen luik met meer dan 100 samoerai zwaarden, er liep een krokodil los, vrouwen werden er vastgehouden en iemand leefde in een zelf gegraven kruipruimte. 

Het was een valse start. Alle woningen waren woningwetwoningen, een erfenis van de economische crisis in de jaren ’70. Ze werden toegewezen aan bewoners die alleen maar de laagste huur konden opbrengen. Veel immigranten, die geen ervaring hadden met wonen in hoogbouw, en die nu terecht kwamen in een afgelegen gebouw, in het dan nog rauwe havengebied. De geplande vastgoedontwikkelingen rondom de Peperklip bleven namelijk lang uit. Er waren bijna geen andere woongebouwen in de directe buurt, en al helemaal geen winkels of voorzieningen. Wonen was een “uitdaging”. En de unieke vorm van het gebouw voorzag helaas ook nog in geluidsoverlast en onveilige plekken.

Lelijk of briljant
Veel Rotterdammers verafschuwden het gebouw, maar dat de ontwerper werd geprezen door vakgenoten en architectuurcritici, is veel minder bekend. Weeber sleepte prestigieuze in de wacht. Hij zag zijn schepping vermeld in een reisgids voor Amerikaanse architectuurstudenten. Critici prezen het grote gebaar van de architectuur, de ongekende stedelijke uitstraling. En hoewel tegenwoordig zo’n immens blok met alleen goedkope woningen waarschijnlijk niet meer zou worden gebouwd, noemde men het zelfs in 1998 nog een briljant profetisch gebouw. Het liep in zijn maat vooruit op de grote kantoren en woonblokken die pas vanaf begin jaren negentig zouden verrijzen op onze Kop van Zuid.

Rigoureuze aanpak
Maar ondertussen bleef de Peperklip, ondanks allerlei goedbedoelde maatregelen en projecten, synoniem aan narigheid. Slechts 2 jaar na oplevering waren de eerste renovaties al nodig, en na 12 jaar werd het hele blok onder handen genomen. De eerste actie van velen die nog zouden volgen. De discussie of het gebouw trouwens niet beter tegen de vlakte kon, laaide sinds dien elke 5 jaar weer op. In de loop der jaren werden veel fysieke en sociale oplossingen bedacht, maar de problemen bleven.

Na 20 jaar overlast kiest Vestia een nieuwe rigoureuze aanpak waarbij niet het gebouw, maar de bewoners centraal stonden. Het inbraakveilig maken, het uit huis zetten van probleemhuurders en het vervangen van keukens, badkamers en cv’s lijkt zijn vruchten af te werpen. Ook het open karakter dat zoveel overlast veroorzaakte werd in 2006 resoluut aangepakt. Een ingrijpende fysieke investering; aanpak van de bergingen en nieuwe entrees. Maar ook een stevige inzet op het beheer (onder meer de inwonende floormanager), vrouwenemancipatie en het wonen op basis van leefstijlen. 

Studio De Peperklip
Vrouwen hebben een direct belang bij een goede leefomgeving, met name in de Peperklip waar veel traditionele georganiseerde gezinnen wonen. Emancipatieprocessen beginnen in gezinnen vaak bij de moeders. In het opgezette vrouwenhuis Studio De Peperklip worden dan ook al jarenlang cursussen en activiteiten gehouden. Het effect bleek enorm. Het emancipatie-effect breidde zich als een olievlek uit. En het enthousiasme van de participerende vrouwen sloeg al snel over op andere Klippers. Zo ontpopten enkele mannelijke bewoners zich als ware tuinhelden!

Vestia experimenteert daarnaast in de Peperklip door nieuwe bewoners uit te kiezen en te plaatsen binnen een leefstijl-portiek. Een nieuwe aanpak, waarbij men kijkt hoe goed iemand bij zijn buren past. Grofweg verdeelt Vestia mensen in drie groepen. Bewoners die redelijk anoniem en in rust willen leven. Dan zijn er bewoners voor het portiek type ‘speeltuin’ – heel sociaal, met spelende kinderen en bijbehorend rumoer. En als derde groep de mensen die van rust houden, maar nauw contact met de buren op prijs stellen. Er is ook nog een vierde doelgroep: de studenten. Die willen blijkbaar best graag wonen in een zo weinig studentikoos complex als de Klip. Redelijke huur, gratis internet (net als alle bewoners), en heerlijk eten in het vrouwenhuis in ruil voor computerles.

Tien jaar geleden hadden ze je vierkant uitgelachen, als je had gezegd dat niemand meer wil verhuizen uit de Peperklip. Maar inmiddels is duidelijk dat de Peperklip echt aan een tweede leven is begonnen. Bijna driekwart van de bewoners is trots op hun Klip en wil er inderdaad nooit meer weg. De enige ophef die wij nu nog van achter onze ramen kunnen bezichtigen zijn de gigantische vuurwerkpijlen met oud jaar!

Naam
De naam Peperklip komt trouwens niet alleen maar van de vorm van de uitgebogen paperclip. Het is ook een verwijzing naar vroegere tijden, toen klippers met peper en andere specerijen Rotterdam binnenvoeren. En dat Bram Peper in het jaar van oplevering hier burgemeester werd is alleen maar een grappig toeval.